Kıdem Tazminatı Nedir? Nasıl Hesaplanır?

İş hayatı, işveren ve işçi şeklinde kurulur. İş akdinin sağlanması için bir takım durumları da bilmek gerekir. Bu süreç içerisinde en önemli başlıklardan birisi de kıdem tazminatıdır. İş akdi, işçi ve işveren haklarının belirlenmesi ve korunması için önem arz eden husustur.

İş akdi kurulduğu zaman hakların süreci başlar. İş akdi onaylandıktan hemen sonra işçi ve işverenin ortak olduğu iş ilişkisi başlar. Bu iş ilişkisinin birtakım sebeplerden bitmesi, iki taraf içinde bazı hakları ve sorumlulukları doğurur. İş ilişkileri bittiği zaman kıdem tazminatı gibi bir durum meydana gelir.

Kıdem tazminatı, işçinin bazı sebeplerden dolayı işini kaybetmesi durumunda işçiye verilen toplu paradır. Kıdem tazminatı kanuni esaslar dahilinde verilir. İşçinin yıpranma payı, yeni işinde karşılaşacağı sorunlar ve iş yerine sağladığı katkılar doğrultusunda işçiye sunulur.

Kıdem tazminatı, işçiye veya işçinin mirasçılarına verilen bir tazminat türüdür. Dünyada çok yaygındır ve 1950’li yıllardan bu zamana Türkiye’de de gündemde olan bir konudur. Kendine özgüdür, süresi ve hesaplanması olmak üzere farklı konular bakımından incelenebilir.

Kıdem Tazminatı Nedir?

Kıdem tazminatı çalışanın çalıştığı yerdeki her yıla karşılık olacak şekilde bir maaş ödeme aldığı bir tazminattır. Bu iş yerinde belli şartlar altında çalışan kişi iş akdine son verildiğinde kıdem tazminatı alabilir. Tazminat geçen tam yıl için çalışan kişiye ödenir ve ödenmesi zorunludur. Ödenmediği takdirde çalışan, tazminatını almak için yasal yollara başvurabilir.

Kıdem Tazminatı Kazanmanın Koşulları

Bir çalışan kıdem tazminatını kazanabilmesi için ilk olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nda gösterilen “işçi olma” şartlarını karşılamalıdır. Aynı zamanda şartları karşılayan bir çalışan, 1 yıldır sigortalı olan aynı iş yerinde ya da aynı şirketin farklı bölümlerinde çalışıyor olmalıdır. Bu şartları karşılayan bir çalışan kıdem tazminatı kazanmanın ilk aşamasını geçer. Bu şartları karşılamak kıdem tazminatını kazanmak için yeterli değildir.

İşçi Hangi Durumlarda Kıdem Tazminatına Hak Kazanır?

İşçi kıdem tazminatı almak isteyebilir. Fakat bu durumu karşılaması gerekir. İşçi aşağıda belirtilen durumlardan herhangi birinin gerçekleştirmiş olmalıdır.

Kıdem tazminatı şartları şu şekilde sıralanır:

• İşverenin, kanunda gösterilen haklı nedenlerin hiçbirine dayanak gösterilmeden çalışanı işten çıkarması.
• İşveren veya beraber çalışmak zorunda olduğu farklı bir çalışanın taşımış olduğu bulaşıcı hastalığa yakalanması.
• İş sözleşmesinde olan işin, çalışanın sağlığını veya yaşam şeklini tehlikeye atması.
• İşverenin, iş sözleşmesi imzalandığı esnada çalışana işin nitelikleriyle ilgili yanlış bilgiler vermesi.
• Çalışana, çalışanın ailesine işveren tarafından hakaret edilmesi, cinsel taciz edilmesi ve onur kırıcı ithamlarda bulunulması.
• İşverenin, işçiden yasadışı iş yapmasını istemesi.
• Çalışan bir kişinin başka bir çalışan tarafından tacize uğradıktan sonra bu durumu işveren kişiye bildirmesi ve işverenin bir önlem almaması.
• İş yerinde bir haftalık süreden daha uzun süreyle işin durmasına sebep olacak herhangi bir durumun oluşması.
• Kadın çalışanın, evlendikten sonra 1 yıl içinde işten ayrılmak istemesi.
• Bir erkek çalışanın askerliği yapmak için silah altına alınması.
• Emekliliğe hak kazanılması.
• Çalışan kişinin ölmesi.
• Malullük oluşması.

Yukarıda bulunan durumların herhangi biri oluşmuş ise çalışan kişi kıdem tazminatı alabilir.

854, 5434 ve 5953 sayılı kanunlar bazı özel durumlara sahip işletmeler için çalışanlara farklı işlemler uygulanabilir. Kıdem tazminatı zamanında ödenmemesi halinde mahkeme yoluyla alınabilir.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

İş Kanunu’na tabi iş yerinde bir yıl çalışmış olan işçi kıdem tazminatı hakkı kazanacak şekilde ayrılması durumunda; çalıştığı yıl için işçiye en son 30 günlük brüt ücreti de kıdem tazminatı ödenir. Her yıl ödenebilecek kıdem tazminatı miktarı tavan rakamı geçmez. Tam yıl dışındaki süre için 30 gün üzerinden oranlama yapılır ve tazminat miktarı hesaplanır.

Kıdem Tazminatı; çalışanın en son brüt ücretinin çalıştığı yıl sayısı ile çarpılarak bulunur. Hazine ve Maliye Bakanlığı 2022 yılı için kıdem tazminatı tavan tutarını 15.371,40 TL olarak belirlemiştir. 2023 yılı için kıdem tazminatı tavan tutarı ise 19.982,83 TL şeklinde belirlenmiştir.

Brüt ücreti 20.000 ya da 50.000 TL olan çalışanın alabileceği en yüksek kıdem tazminatı 19.982,83 TL şeklindedir. Kıdem tazminatı damga vergisi ve asgari ücret gelir istisnasına tabidir fakat hesaplamalarda dikkate alınmaz. Kıdem tazminatı daha detaylı incelendiğinde Gelir Vergisi Kanunu'nda bulunan 25. Maddesi baz alınarak gelir vergisinden muaftır.

5510 sayılı olan Sosyal Sigortalar Kanunun 77. Maddesine göre de sigorta priminden muaf kalır. Hesaplama ile ilgili bilinmesi gereken son durum ise yan haklarla yapılan ödemelerdir. Yol, yemek, ikramiyeler hiç fark etmeksizin bu gibi bazı ücretler içinde kıdem tazminatı hesaplamaları dikkate alınabilir.

Kıdem Tazminatı Hesaplama İşlemi

Kıdem tazminatı ödemesi çalışanların son brüt maaşlarının tamamı kadar bir ödeme yapılmaz. Damga vergisi olmak üzere bazı kalemlerde kesinti uygulanabilir. Kıdem tazminatı hesaplamasında kullanılan bazı yöntemler vardır. Bu yöntemlerin başında çalışanın çalıştığı süre belirlenir.

Çalışanın çalışmış olduğu toplam yıl sayısıyla aldığı son brüt ücreti çarpılır. 1 yıllık sürenin dışındaki kalan sürenin gün sayısı belirlenir, ardından günlük brüt ücret ile çarpılır. Ortaya yeni tutar çıkar ve buradan %0,759 oranında bir damga vergisi kesilir. Geriye kalan tutar ise kıdem tazminatı tutarını gösterir, çalışan kişiye bu tutar ödenir.

Kıdem tazminatına ek olaraktan çalışanların ihbar tazminatı alabilmesi de mümkündür. İhbar tazminatı belirlemede ihbar süresi kullanılır. Kıdem tazminatından farklı olacak şekilde gelir vergisi gibi bazı kesintiler oluşabilir.

Kıdem Tazminatı ve İhbar Tazminatı Arasındaki Farklar

Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı adından da anlaşıldığı üzere iki farklı tazminat çeşididir. Birbirinden tamamen farklı türlerdir. Farklılıkları net bir şekilde de gözlemlenebilir. Bu farklılıkları bilmek iki tazminat çeşidini ayırt edebilmek için önemlidir. Bu iki tazminat türü hakkında bilgi sahibi olduğunuz zaman aradaki farkı daha detaylı anlayabilirsiniz.

Kıdem tazminatı sadece işveren tarafından işçiye ödenir. Fakat ihbar tazminatı işçi ve işveren tarafından ödenebilir. Kıdem tazminatı hesaplandığı zaman yalnızca damga vergisi kesilir. Bu durum ihbar tazminatında farklıdır. İhbar tazminatında damga vergisi ve %15 gelir vergisinden kesintisi yapılır.

Bu noktada ise kıdem tazminatına göre yapılan kesintilerin ihbar tazminatına göre azdır. İki tazminat çeşidi incelendiğinde de damga vergisi kesintisi oranı benzerdir. Kıdem tazminatı, bir süre iş hayatı feshedilen işçilere ödenen tazminattır. Kıdem tazminatı almak için bazı şartlar bulunur. İhbar tazminatı almak için gereken bazı şartlar bulunmaz. İhbar tazminatında işverenin işçiyi haber vermeden işten çıkarması veya işçinin haber vermeden işten çıkması yeterlidir.

Kimler Kıdem Tazminatı Alamaz?

İş Kanunu’nun 14. Maddesi baz alınarak alındığında Sporcular, çıraklar, ev hizmetlerinde çalışanlar ve rehabilite edilenler kıdem tazminatı alamazlar. Bir ailenin üyeleri, el sanat işlerinde çalışanlar ve üçüncü derece akrabalar arasında yapılan işlerde kıdem tazminatı almaya hak kazanılmaz.

Aile ekonomisi sınırlarında yer alan tarım ile ilgili işlerde, hava ve deniz taşıma işlerinde ve 50’den dağa az işçi çalıştıran işletmelerde çalışan işçilerin bu tazminatı kazanmaya hakkı yoktur.

İşverenin yaptığı işi tehlikeye sokan hareketler yapan işçiler, kıdem tazminatı alma hakkını elinden kaybederler. İşçinin kasıtlı şekilde hastalanması veya kendisini iş yapamayacak duruma getirmesinde işverenin iş akdi feshetme hakkı doğar. Böylelikle kıdem tazminatı yükümlülüğü kalkar.